De Veldhoven

Tilburg is ontstaan uit de herdgangen, driehoekige pleinen waarlangs een aantal hoeven (boerderijen) stonden en waar enkele wegen, in vroeger tijden meestal zandweggetjes, op uitkwamen. De herdgangen vormden de gezamenlijke weidegronden voor de schaapskudden. Het woord "herdgang" is ontstaan uit de samentrekking van de woorden herde (kudde) en ganc (gang). Deze structuur van driehoekige pleinen is zelfs vandaag de dag nog op veel plaatsen in Tilburg terug te vinden. Eén van deze pleinen is het Wilhelminaplein, de vroegere herdgang de Veldhoven. De wijk waarin het park ligt heet nog steeds de Veldhoven.

De geschiedenis van de Velthoven gaat terug tot de middeleeuwen. In de 15de eeuw behoorde het kasteel, "de Steenen Kamer", tot de wijk de Veldhoven. In de jaren 1880-1883 werd het plein dat de kern van de Veldhoven vormt nog door de gemeente verpacht om er 'te hooien, te weiden of te bleken'. In 1897 wordt begonnen met de aanleg van een park naar ontwerp van de tuinarchitect Leonard Springer. In 1898, het kroningsjaar van koningin Wilhelmina, wordt het plein het Wilhelminapark gedoopt. Tijdens de oorlogsjaren 1940-1945 heet het park op last van de Duitse bezetter het Noorderpark.

Aan het Wilhelminaplein op nummer 42 vinden we thans nog het restaurant De Roode Haan. Dit lokaal heeft een lange traditie als herberg, café, kegelhuis en restaurant die terug gaat tot het begin van de 17de eeuw.

herberg Den Haen (±1611-±1720)

In 1670 wordt in de boeken van de Schepenbank van Tilburg melding gemaakt van een “herberg genaamd den Haen aan de Velthoven”. [1] [2]  Als eigenaar wordt genoemd Jan Peeter Jan Sijmons alias Jan Peeter Janssen in den Haen alias Jan Peeter Haens. Deze Jan Peeter Jans huwde in 1660 Anna Adriaen Peter Haens, dochter van Adriaen Peter Jan Haens en Barbara Laureijs Gerit Hensen. Anna stamt af van dezelfde familie van Heijst de Haen die zijn naam gaf aan de Haense Hoeve nabij Dongen. Jenneken de Haen gehuwd met Joost Adriaen Haens zijn tante en oom van Adriaen Peter Jan Haens.

Kennelijk is Anna Adriaen Peter Haens jong overleden, want ergens na 1664 is Jan Peter Jans Sijmons hertrouwd met Adriana Jan van Bavel. Een dochter uit dit tweede huwelijk, Anna Maria Jan Peter Sijmons (±1671-1740) huwde met Hendrick van den Burght (1664-1716). Van deze Hendrick van den Burght is bekend dat hij de herberg Den Rooden Haen aan de Veldhoven verhuurde [2] aan Antonij Jacobus Lombaerts (1681) en Gabriel Janssens (1685-1729). Gabriel trouwde 14 augustus 1716 met Dimphna van den Burght (1695-1728), dochter van Hendrick van den Burght.

herberg Den Rooden Haan (1766-1832)

In een proclamatie van de schepenen welke het bezoek van Prins Willem V aankondigd worden de bewoners aan de Veldhoven opgeroepen om op 10 juni 1766 te verschijnen "aan de huysinge genaamt den Rooden Haan, bewoond wordende bij Gerard Jan van de Pas".[11] 
Het kadaster 1811-1832 vermeldt op No. 32 aan de Veldhoven een herberg in eigendom van de Erven J.G. van der Pas. Hierdoor kunnen wij aannemen dat Gerard Jan van de Pas (1721-1785) daar niet alleen woonde, maar ook eigenaar was en rond de tijd van de vermelding de herberg in (gedeelde) eigendom van de familie was.

fragment kadaster Tilburg 1811-1832 Sectie K blad 01

Bij het overlijden van Johanna Hendrik Jansen (1726-1814), weduwe van Gerard Jan van de Pas, doet de oudste zoon Hendrik van de Pas (1746-1830) aangifte. Hij woont dan, net als zijn moeder, aan de Veldhoven No. 980. Als beroep geeft hij op herbergier. Hendrik van de Pas overlijdt, ongehuwd, in 1830.

Het is niet duidelijk hoe de herberg van de erven van Gerard Jan van de Pas uiteindelijk in handen komt van Caspar Keusters. Een mogelijk aanknopingspunt en onderwerp voor verder onderzoek is het gegeven dat zijn vrouw Maria Hendrika Wittens de achterkleindochter is van de eerdergenoemde Gerard Jan van de Pas (zie onderstaande verkorte stamboom).

logement de Roode Haan (1865-1881)

In het Adresboek van Tilburg uit 1865[3]  wordt G. Keusters vermeld als logementhouder Rooden Haan en bakker aan de Veldhoven. Gaspar Keusters (1816-1888) is geboren in Alphen en zoon van Nicolaas Keusters en Anna Elisabeth de Haan. Gaspar trouwde in 1858 met Maria Hendrika Wittens (1825-1874) uit Tilburg. Een jaar voor het overlijden van Maria Hendrika is Gaspar, hij is dan 57 jaar oud, genoodzaakt het logement de Roode Haan te verkopen. De Tilburgsche Courant van 26 oktober 1873[4]  meldt:
"De notaris Daamen zal namens Caspar Keusters, op nader te bepalen dagen, in het openbaar opveilen en verkoopen: Het van ouds bekende en beklante Logement de Roode Haan, te Tilburg allergunstigst gelegen op den besten stand der wijk Veldhoven, ook bijzonder geschikt voor trafyk of nering."

Tilburgsche Courant , 23 november 1873		Tilburgsche Courant , 17 september 1874

Daarna komt het logement in handen van het echtpaar Adriaan Verhoeven (1838-1885) en Adriana de Wijs (1838-1903). De Tilburgsche Courant van 25 februari 1875[4]  meldt: " Het handboogschutters-gezelschap "Vooruitgang" heeft zich gevestigd bij A. Verhoeven, in de Rooden Haan, op de Veldhoven". De adresboeken van 1879 en 1881[3]  vermelden A. Verhoeven, logementhouder en herbergier De Rooden Haan.

In 1875 vestigt het handboogschutters-gezelschap "Vooruitgang" zich bij A. Verhoeven in de Rooden Haan op de Veldhoven.[4]  De oprichter van dit gezelschap is de Frans Verhoeven, de broer van Adriaan.

de rode haan kraait (1881-1912)

Op zondagavond 6 maart 1881 rond half negen onstaat er een brand in een woonhuis naast de herberg. De brand grijpt snel om zich heen. Het huis en de herberg branden geheel af. Er vallen twee dodelijke slachtoffers: Johannes Augustinus Theodorus de Kok (1857-1881) en Martinus de Man (1859-1881).[6] 
De Tilburgsche Courant van 10 maart[4]  schrijft:

De herberg wordt, vermoedelijk op dezelfde plek, herbouwd en op vrijdag 15 juli 1881[4]  weer geopend. Maar alsof de ramp al niet erg genoeg dienen zich nieuwe problemen aan. In 1881 werd in Nederland de nieuwe Drankwet ingevoerd om drankmisbruik tegen te gaan. Een van de maatregelen die hier uit voortvloeide was een vergunningenstelsel met als doel het beperken van het aantal plaatsen waar drank verkocht wordt. Per gemeente werd, afhankelijk van het aantal inwoners, een beperkt aantal vergunningen afgegeven. Vergunningen werden in ieder geval verleend aan reeds bestaande lokalen met als peildatum 1 mei 1881. [7] 
Daar de Roode Haan op deze peildatum niet bestond en het aantal uitgegeven vergunningen in Tilburg het wettelijk maximum ruimschoots overschreed werd Adriaan Verhoeven aanvankelijk een vergunning geweigerd. De Nieuwe Tilburgsche Courant van 22 januari 1882[4] :

de jaren na de brand (1881-1911)

Vier jaar na de brand overlijdt op 46 jarige leeftijd Adriaan Verhoeven. Blijkens de vermelding in het adresboek Tilburg van 1889[3]  "weduwe A. Verhoeven, herbergierster en logementhoudster De Roode Haan" zet zijn vrouw Adriana het werk voort.

Ergens tussen 1889 en 1903 neemt de jongste zoon Joannes Petrus Maria Verhoeven (1874-1959) gehuwd met Maria Theresia van Empel (1874-1953) het stokje over. In het adresboek 1900[3]  staat onder "Namen van Drankverkoopers" J.P.M. Verhoeven, Veldhoven (met vergunning). Zijn naam staat ook in de editie 1911[3]  onder "vergunninghouders" maar nu met adres Wilhelminapark 42. De naam de Roode Haan vinden wij in beide adresboeken niet terug. Ook in de vermelding van zijn beroep, expediteur, vinden wij geen verwijzing naar de herberg.

Café “De Roode Haan” (1912-1978)

J. Verhoeven, expediteur, geeft in 1911 de opdracht tot het bouwen van "heerenhuis, café en woonhuis" aan het Wilhelminapark 42 en 42a. Dit monumentale pand van architect Jos. Donders is café restaurant “De Roode Haan” zo als wij die thans kennen. De aannemer is de firma G. van Beurden, timmerwerk wordt verzorgd door H. Aarts. Voor het tegeltableau wordt vermeld Rosenberg en voor electrisch licht Janson. De totale bouwsom bedroeg ƒ 1202,50.[8]  Het nieuwe pand wordt 1912 in gebruik genomen.

In de Adresboeken van Tilburg uit 1919 en 1928[3]  komen wij de naam "De Roode Haan" weer tegen. Nu wordt het lokaal conform de tijdgeest aangeduid als café. Caféhouder is in die jaren Cornelis Norbertus de Cock (1870-1956). De familie J.P.M. Verhoeven blijft het huis op Wilhelminapark 42a bewonen.

Als volgende caféhouders worden genoemd:[3]
1928-1934 Henricus Adrianus Maria van Empel (1889-1962), de zwager van J.P.M. Verhoeven.
1937-1943 Albertina Maria Antonia Johanna Viguurs (1895-1946), echtgenote van H.A.M. van Empel.
1953-1953 Wilhelmina Catharina Doedée (1882-1961), weduwe van G.H. Verhoeven, de broer van J.P.M. Verhoeven.
1958-1963 C.D.M. Verhoeven.
1978-2001 C.F.A. (Charles) Rangé.[10]

De Roode Haan was in de periode 1898-1978 naast café restaurant ook kegelhuis. Het adresboek Tilburg 1919 meldt: Café „De Roode Haan” Wilhelminapark 42 - 2 kegelbanen. In 1923 werd een nieuw kegelhuis gebouwd en in 1958, ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan, werden nieuwe kegelbanen in gebruik genomen. In dat jaar waren er maar liefst 11 kegelclubs gehuisvest, waaronder de club "Herinnering" welke dan 60 jaar bestaat en in ieder geval sinds 1924 speelt bij De Roode Haan. In 1978 wisselde De Roode Haan wederom van eigenaar, deze had echter geen passie voor het kegelen en sloot de deuren voor de kegelaars.[4] [5] [9]

verwijzingen

voetnoten